Neşe Düzel - Ergun Özbudun: ‘Milliyetçilik AK Parti’ye kaybettirir de’

PAZARTESİ KONUŞMALARI 24.01.2011
Neşe Düzel


“Milliyetçi oylara fazla talip olursanız, belki kısa vadeli politikalarınız açısından bir getirisi olabilir ama... Böyle bir milliyetçi politikayla kaybedeceğiniz şeyler de var.”

“Umarım, alkol yönetmeliği yürürlüğe konmaz. Aşırı kısıtlamalar var. 24 yaş sınırı da nereden çıktı? Hukukumuzda 18 yaşını bitiren, cezasını tam görür, milyarlık sözleşmeler imzalayabilir.”

“Anayasa’nın başlangıcı, ‘Türklüğün milli, tarihî ve manevi değerleri’ gibi fikir ve sanat hürriyetini kısıtlayıcı kaypak ifadeler ile dolu. Bunlar, sivil anayasada yer alamaz.”

***

NEDEN ERGUN ÖZBUDUN
AK Parti, 2011 seçimlerinin “Türkiye’nin ilk sivil anayasasını hazırlayacak Meclis’in seçimi” olacağını çok önceden ilan etmesine rağmen, seçimlere beş ay kaldı, sivil demokratik anayasanın içeriğiyle ilgili AK Parti’den hiç ses yok. TÜSİAD’ından TESEV’ine, barolardan çeşitli meslek odalarına, sivil toplum kuruluşlarının hepsi şu sıralar harıl harıl kendi anayasa taslaklarını ana hatlarıyla hazırlarken, Başbakan Erdoğan, sadece “Anayasayı halk yapacak” demekle yetiniyor. Peki, halk kim? Siyasi Partiler halktan sayılmıyorlar mı? Sivil toplum örgütleri gibi, siyasi partiler de çeşitli halk kesimlerinin temsilcileri değiller mi? 2007 genel seçimlerinin kampanyasını “sivil anayasa” vaadiyle yürüten, 2011 seçimlerinin adını da “anayasa seçimi” koyan AKP, seçimlere beş ay kala “alkolü” konuşuyor da, niye acaba yeni anayasayı hiç konuşmuyor? Kamuoyu yoklamalarında oyu yüzde 50’lerde gezinen AKP, seçimi bu oy oranıyla kazandığı takdirde, iki buçuk partili Meclis’in üçte ikisini oluşturacak ve anayasayı tek başına değiştirme gücüne sahip olacak. AKP’nin, “Kürt sorunu, Kürtçe eğitim, vatandaşlık tanımı, yerel yönetimlerin güçlendirilmesi, Askerî İdare Mahkemesi ve Askerî Yargıtay, Siyasi Partiler Kanunu, YÖK, Diyanet, laiklik tanımı, çoğulculuk ve çokkültürlülük, anayasanın başlangıç bölümü” gibi temel konularda Anayasa’da ne gibi değişiklikler yapmayı düşündüğünü, Türkiye’de hayatı nasıl değiştireceğini ana hatlarıyla öğrenmek, halkın hakkı değil mi? Seçmen bunları bilmeden nasıl oy verecek? Son dönemde iyice milliyetçiliğe savrulan AKP, milliyetçi oyları kaybetmekten çekindiği için mi demokratik bir anayasadan hiç söz etmiyor? Peki, seçimden büyük bir zaferle çıkarsa, AKP tekrar demokrat olur mu? Milliyetçilikten vazgeçer mi? Sivil anayasayı sürekli gündemde tutmuş olan AKP aslında ne istiyor? Sivil anayasa istemiyor mu? Bu soruları ve kuşkuları, Türkiye’nin en önemli anayasa hukukçularından olan ve 2007 seçimlerinde AKP’ye sivil anayasa taslağı hazırlayan ekibin başkanlığını yapan Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ergun Özbudun’la konuştuk.

***

NEŞE DÜZEL: Siz, 2007 seçimlerinden sonra AKP’nin isteği üzerine, sizin başkanlığınızda bir grup akademisyenle birlikte bir sivil anayasa taslağı hazırlamıştınız. Ne oldu o anayasa?
ERGUN ÖZBUDUR: O anayasa taslağı bir süre AK Parti yönetim kurullarında görüşüldü ve her seferinde de yakında bunun kamuoyuna açıklanacağı vaat edildi. Fakat sonra sessizce ortadan kalktı.

AKP neden vazgeçmişti o anayasadan?
Nedeni hiçbir zaman resmen açıklanmadı. Biz de sormadık. Netice itibarıyla bu partinin kararıdır. Ama tahminimi sorarsanız, bu anayasa taslağı, hem muhalefet partileri hem de merkez medya tarafından hak etmediği suçlamayla karşılandı. Bu anayasa, federalizmi getirdiği, şeriatçılığa yol açtığı, Atatürk’ü anayasadan kazıdığı gibi iler tutar yanı olmayan çok şiddetli bir saldırıya uğradı. Bu saldırılar, AK Parti’nin içinde bazı tereddütler yaratmış olabilir.

Sizin anayasa taslağınıza sadece dışarıdan mı muhalefet edildi? AK Parti içinden bir muhalefet olmadı mı?
Bence olmadı çünkü biz bu taslağı, AK Parti’nin aklınıza gelebilecek çok yüksek düzeyde yöneticileriyle yaptığımız Sapanca toplantısında görüştük. O toplantıda Cemil Çiçek, Mehmet Dengir Fırat, Ertuğrul Günay gibi bakanlar, parti genel başkan yardımcıları ve komisyon başkanları vardı. Anayasayla ilgili görüşlerimiz ortaktı. Yani o aşamada AK Parti, bu taslağı kabullenmiş görünüyordu.

Hazirandaki genel seçimlerin ana tartışma konularından birinin yeni anayasa olacağı bekleniyordu. Seçimlere beş ay kaldı ama hâlâ anayasa konuşulmuyor. Eğer seçimler anayasa taslakları ve tartışmaları üzerinden olacaksa, hazırlıkların şimdiden başlaması gerekmez mi?
Hazırlanmaları gerekir. Bir an evvel o görüşlerinin açıklanmasında büyük yarar var. Özellikle yeni anayasaya ihtiyaç duyulduğunu söyleyen siyasi partiler, anayasa projelerini ana hatlarıyla açıklamak zorundalar. Aksi takdirde çelişki olur. Üstelik sadece AK Parti değil, diğer bütün siyasi partiler de kendi anayasa projelerini ana hatları itibarıyla seçim kampanyası sırasında açıklamalılar. Böylece hem halk bu şekilde daha bilinçli oy kullanır hem de önümüzdeki Meclis’in anayasa yapma konusundaki meşruluğu daha da güçlenir. Seçmen olarak ben kimin ne tür bir anayasaya taraftar olduğunu bilmeliyim ki, oyumu daha bilinçli kullanabileyim.

Neden AKP nasıl bir anayasa istediği konusunda hiç konuşmuyor?
Kimse konuşmuyor. CHP de, MHP de konuşmuyor.

Vatandaşa yeni demokratik sivil anayasa vaadinde bulunan CHP veya MHP değil. Bu vaadi sürekli gündemde tutan ve 2011 seçimlerinin bir anayasa seçimi olacağını, Türkiye’nin ilk sivil anayasasını 2011 seçimlerinden sonra oluşacak olan Meclis’in yapacağını söyleyen AKP.
Doğrudur. Sorunuz haklı. Eğer bir sivil anayasa vaat ediyorsanız hiç değilse o anayasanın ana hatlarını, ana çizgilerini, ana felsefesini kamuoyuyla paylaşmanız gerekir. Seçim kampanyası ilerledikçe bunun olacağını ümit ediyorum. Ama şu âna kadar olmadı.

Diğer partiler de yeni anayasanın konuşulması konusunda AKP’yi hiç zorlamıyor. Kimse yeni bir anayasa istemiyor mu?
Sorarsanız herkes yeni bir anayasa istiyor ama... Ne tarz yeni bir anayasa? Nesiyle yeni olacak bir anayasa? Bu soruları sorduğunuzda çeşitli çevrelerden çeşitli fikirler çıkıyor ya da hiç fikir çıkmıyor. Dolaylısıyla önümüzdeki anayasa yapım süreci çok zor ve zahmetli olacak. Kürt sorunu, din ve vicdan hürriyeti sorunu, vesayet sorunu, çoğulculuğa saygı sorunu gibi temel konularda çok kolay uzlaşılmayacak. Ama bu konulara da dokunulmayacaksa yeni bir anayasa yapmanın hiçbir anlamı yok. Eğer bir anayasa çalışması başlatılacaksa, göstermelik üç-beş maddenin değiştirilmesiyle yetinemeyiz.

Bu seçim kampanyasında anayasayla ilgili hangi somut vaatler yer almalı?
Mesela en yakıcı meselelerden biri olan Kürt sorununda ne yapacaklar? Askerî vesayet konusunda ne yapacaklar? Yargıyı iki başlı hüviyetinden kurtaracaklar mı? Dünyada hiçbir demokratik ülkede örneği olmayan Askerî Yüksek İdare Mahkemesi’ni kaldıracaklar mı? Bizim taslağımızda bu vardı. Mesela Askerî Yargıtay’ı yüksek mahkeme hüviyetinden çıkaracaklar mı? Kürt sorunuyla da yakından ilgili olan vatandaşlık tanımında bir tutum alacaklar mı? Çok kritik bir konu bu. Mevcut Anayasa’daki vatandaşlık tanımı Kürtlerin önemli bölümünde alerji yaratıyor. Etnik çağrışımlar yaptırmayan bir anayasal vatandaşlık tanımı getirecekler mi?

Vatandaşlık tanımından Türk kelimesini çıkararak mı?
Evet. Madem bazı Kürt arkadaşlarımızda, mevcut vatandaşlık tanımı etnik çağrışımlar yapıyor, yeni anayasada bu tür etnik çağrışımlara meydan vermemek gerekir. Mesela yeni tanım, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığı olabilir. Ayrıca 1982 Anayasası’nın başlangıç bölümü de fevkalade ideolojik ve özgürlükleri sınırlandırıcı. Bu başlangıç kısmına dokunulmadan sivil, demokratik bir anayasa yapılamaz. Bugünkü Anayasa’nın başlangıç bölümü, Türklüğün milli, tarihî ve manevi değerleri gibi fevkalade kaypak ifadelerle dolu. Bunlar sivil bir anayasada yer alacak hükümler değil.

AKP’nin önemli isimleri, Kanuni Sultan Süleyman’ı anlatan Muhteşem Yüzyıl isimli televizyon dizisine bile “Türklüğün milli, tarihi, manevi değerlerine hakaret ediyor” gerekçesiyle çok öfkelendiler. Sizce AKP anayasanın başlangıç kısmını değiştirir mi?
Bu beyanları ve RTÜK kararını hatalı buluyorum. “Türklüğün milli, tarihî, manevi değerleri” gibi ifadeleri elli çeşit yorumlamak mümkün. Bunu, siz başka türlü tanımlarsınız ben başka türlü tanımlarım. Bu tür ifadeler, fikir hürriyetini de, sanat hürriyetini de kısıtlayan bir nitelik alabilir. Üstelik her anayasanın mutlaka bir başlangıç bölümünün olması da şart değil. Dünyada birçok anayasada böyle bir bölüm yok. Ya da başlangıcı çok kısa ve özlü yazarsınız. Seçim kampanyası henüz başlamadı ama başlayınca, bütün siyasi partilerin anayasalarının ana hatlarını seçim sürecinde açıklamaları lazım. Biliyorsunuz, bugüne dek AK Parti’yi bugüne kadar büyük ölçüde desteklemiş olan liberal çevreler ve aydınlar şimdi AK Parti’yi demokratikleşme ve özgürlükler konusunda yeterince cesaretli, kararlı ve süratli olmamakla eleştiriyorlar.

Bu eleştirilere katılıyor musunuz?
Evet katılıyorum. Ama şu var, AK Parti’nin güçlüklerini de göz önünde tutuyorum. Türkiye’de maalesef iktidar probleminden çok, bir muhalefet problemi var. AK Parti’yi demokratikleşme yolunda daha kararlı ve süratli ilerlemeye sevk edecek, onu itecek bir muhalefet yok burada. Eğer ortalıkta hürriyetçi, liberal, demokratik fikirleri güçlü bir biçimde savunan bir muhalefet partisi olsaydı, AK Parti’nin işini çok kolaylaştırırdı.

Gerçekten kolaylaştırır mıydı? AK Parti karşısında ilerici bir muhalefet olmadığından ötürü mü yoksa kendi “milliyetçi” oy hesapları yüzünden mi demokratikleşmede frene basıyor ve sivil anayasayı konuşmuyor?
Eğer CHP, Kürt sorununda veya AB konusunda Türkiye’nin önünü açacak önerilerde bulunsaydı, AK Parti daha rahatlıkla hareket edebilirdi. Ama bugün yaşanan tabii ki iki taraflı bir oyun. Milliyetçi oylara fazla talip olursanız, belki kısa vadeli politikalarınız açısından bunun bir getirisi olabilir ama... Öte yandan böyle bir politikayla kaybedeceğiniz şeyler de var.

AKP milliyetçi politikayla ne kaybeder sizce?
Çok şey kaybeder... Liberal aydınların AK Parti’yi desteklemelerinin sebebi, bu partiyi değişimin, demokratikleşmenin bayraktarı olarak görmelerindendi. Milliyetçi oylara yönelmenin sonucunda eğer bu imaj zarar görürse, AK Parti açısından bu ciddi bir kayıptır. Parti liderleri, neyin kazanç neyin kayıp olduğunu, neyin neye değeceğini çok iyi düşünmeliler. MHP’yi baraj altında tutmak ve dolayısıyla iki veya iki buçuk partili bir parlamento yaratıp, bu parlamentoda üçte iki çoğunluğa sahip olmak kısa vadeli siyasi hesaplar bakımından düşünülecek bir yol olabilir ama...

Peki, AKP’nin seçimlerden sonra milliyetçi söylemden vazgeçip, değişimci olacağının ve demokratik bir anayasa yapacağının garantisi nedir? Milliyetçi söylemle oylarını arttıran AKP, Meclis’in üçte iki çoğunluğunu elde ettikten sonra milliyetçilikten neden vazgeçsin?
Bunun garantisi yok tabii. Siyasette hiçbir şeyin garantisi olamaz. Milliyetçilik kendisini daha uzun süre devam ettirebilir. Ama biliyorsunuz, siyasi partiler taktik sebeplerle gelip geçici rota ayarlamaları, değişiklikleri de yapabilirler. Seçimlerde güçlü bir çoğunluk elde ettikten sonra daha sivil ve demokratik söylemlere dönmesi de, bir ihtimaldir. Dönmemesi de bir ihtimaldir.

Başbakan Erdoğan, yeni anayasayla “Başkanlık Sistemi”ni getirmek istediği için, anayasayı seçimlerden önce tartışmak istemiyor olabilir mi peki?
Şu anda AK Parti’nin kesin bir anayasal pozisyon almamasının nedeni bence başkanlık sistemi düşünceleri değil. Kürt sorunu, vatandaşlık tanımı, kültürel farklılıklara saygı sorunu, laiklik tanımı başkanlık sistemi tartışmalarından çok daha önemli. Seçim kampanyası sırasında, bu yakıcı sorunlarla ilgili somut bir tutum alınması çok daha riskli. AK Parti, daha çok bu nedenlerle anayasayla ilgili açık bir beyanda bulunmuyor. Gerçi bu genel seçimle, 2012 veya 2014’te yapılacak cumhurbaşkanlığı seçim süreci arasında yakın bir ilişki var ama... Anayasa’nın başkanlık rejimi yönünde değiştirilmesi konusu gene de bu genel seçim sürecinde daha tali bir sorun. Çünkü başkanlık sistemi tartışması yüzünden, bu genel seçimde ne fazla oy kaybedilir ne de fazla oy kazanılır.

Yeni bir anayasa ne kadar zamanda hazırlanabilir?
Maddeleştirilmiş olarak değil de ana hatlarıyla bir anayasayı isterlerse birkaç haftada hazırlayabilirler. Mühim olan, temel siyasi tercihlerinin hangi yönde olduğudur. O yönü belirlediğiniz takdirde, anayasanın hukuki formülasyonunu yapmak çok zor değil. Dolayısıyla bütün partiler, temel sorunlar karşısındaki anayasa tercihlerinin ne olduğu konusunda daha açık olmalılar.

Barışı ve toplumsal huzuru sağlayabilmek için yeni anayasada hangi ölçülere önem verilmesi gerekiyor?
Herşeyden evvel kültürel farklılıklara saygı duymak ve kültürel çoğulculuğu kabul etmek gerekiyor. Cumhuriyet’in felsefesi, Türk milliyetçiliği etrafında “bir örnek vatandaş” yetiştirmek oldu. Türk milliyetçiliği etnik anlamda değil, kültürel anlamda tanımlandı ama... Etnik grupların, başta Kürtler olmak üzere, ifade ve kendini geliştirme imkânları çok sınırlandırıldı.

Kültürel milliyetçilik de etnik kökene dayanan bir milliyetçilik değil mi? Kültürel milliyetçilik de farklı kültürlere etnik bir kökenin kültürünü dayatmıyor mu? Bu ülkede binlerce insan kültürel milliyetçilik yüzünden ölmedi mi, acı çekmedi mi, mağdur olmadı mı? Kültürel milliyetçilik, denince milliyetçiliğin şiddeti, zorbalığı hafifliyor mu?
Bence de kültürel milliyetçilik hafif ve daha az vahim bir milliyetçilik değildir. Irk milliyetçiliği etnik kökene, hatta 1930’larda teşebbüs edildiği gibi kafatası ölçümlerine dayanan bir milliyetçiliktir ama kültürel milliyetçilik de toplumdaki alt kültürlerin varlığını inkâr etmektir, onları sindirmek ve asimile etmeye çalışmaktır. Bu da kabul edilemez. Türkiye bir örnek insanlardan oluşan bir toplum değil. Çeşitli alt kültürler var Türkiye Cumhuriyeti’ne sadakat temelinde anayasal vatandaşlık bağıyla bağlı olan insanlar, kendi kültürlerini muhafaza edebilirler, geliştirebilirler ve yayabilirler. Bunun kabulünü bütün siyasi partiler içlerine sindirirlerse işimiz çok kolaylaşır. Mesela...

Evet...
Benim önerim, okullarda Kürtçenin seçimlik ders olmasıdır. Bu ders, sadece Kürtçe grameri değil, Kürt toplum yapısını ve tarihini de kapsayabilir. Bir de ideolojik çağrışım yaptıran herşey anayasadan çıkarılmalıdır.

Yani, Anayasa’nın giriş bölümündeki Kemalizm ideolojisi çıkarılmalı...
Anayasa’nın başlangıç bölümü o ideolojik unsurlardan arındırılmalı. Bunu söylediğinizde Atatürk’ü inkâr suçlamasıyla karşılaşıyorsunuz. Asla böyle bir şey sözkonusu değil. Atatürk bu devletin kurucusudur.

Bir kişinin adı anayasada geçmeli mi?
Anayasada geçmesine hacet yok. Atatürkçülük bölücü bir unsur değil, birleştirici bir sembol olmalıdır. Ayrıca yeni anayasada, Genelkurmay Başkanlığı bütün Batılı demokratik ülkelerdeki gibi Milli Savunma Bakanlığı’na bağlanmalı. Bir de tabii kanun düzeyinde yapılacaklar var. Mesela Silahlı Kuvvetler’e Türkiye Cumhuriyeti’ni koruma ve kollama görevini veren ve darbelerin gerekçesini oluşturan meşhur İç Hizmet Kanunu’nun 35. maddesi kaldırılmalı. Demokrasilerin en temel unsurlarından biri, seçilmiş organlarının iktidarıdır, yani seçilmişlerin gerçek anlamda “muktedir” olmalarıdır, Silahlı Kuvvetler’in sivil denetim ve gözetim altında bulunmalarıdır. Bu zihniyet de artık Türkiye’de yerleşmeli.

Anayasa konuşmalarında bunlara önem verilecek mi sizce?
Verilmeyecekse zaten boşuna uğraşmayalım. Seçilmiş organların son sözü söylemesi demek, bunların denetimsiz bir çoğunluk diktatoryasına dönüşmesi anlamına da gelmez. Bütün bunlar anayasayla düzenlenebilir. Elbette ki seçilmişler üzerinde yargı ve sivil toplum denetimi olacak. Ama bu yargı denetimi şu anki ölçülerde değil, Batılı ölçülerde olmalı! Mesela Danıştay’ın son türban kararı, yanlış ve ideolojik bir karardır. Ama ulusalcı ve laikçi çevreler, askerî ve yargısal vesayeti kendi varoluşları için bir teminat sayıyorlar. Bu vesayeti kaldıracak anayasa değişikliğine şiddetle karşı çıkıyorlar.

Avrupa Birliği konusunda hükümet frene basmış gözüküyor. Avrupa hedefinden uzaklaşmamız yeni anayasayı nasıl etkiler?
AB hedefi demokratikleşmenin tek itici unsuru değil. Avrupa ile ilişkiler duraklama noktasına gelmiş olsa da, sivil anayasa için bugün yeterli dinamikler var. Bu ülkede iç dinamikler dış dinamiklerin önüne geçti artık. Demokratik sivil anayasa talebi toplumun içinden geliyor.

Sorun sadece anayasa değil. 12 Eylül rejiminin bütün temel yasaları duruyor ve seçime giderken bu yasalar da gündeme gelmiyor. AKP bu yasaları değiştirmekten vaz mı geçti?
Anayasa değişikliği yapılırsa, başta Siyasi Partiler Kanunu olmak üzere bu temel yasalar zaten değişecek. Anayasa değiştiği takdirde bunlar aynı kalamaz. Evvela anayasayı yapalım ki, bu temel kanunları da bu anayasaya uygun şekilde değiştirelim. Bu Anayasa yürürlükte kaldıkça, o temel kanunlarda fazla bir mesafe alamazsınız.

Yeni anayasa, YÖK, Diyanet, Askerî Danıştay gibi demokrasi dışı müesseseleri ve düzenlemeleri temizleyecek mi yoksa sürdürecek mi?
Eğer bütün bunlarda ciddi değişiklikler yapmayacaksa yeni bir anayasaya lüzum yok. Biraz makyaj yapıp, pekâlâ mevcut Anayasa’yla idare ederiz. Herhalde amaç, sivil ve demokratik bir anayasa yapmak. Amaç, makyaj görmüş bir 1982 Anayasası değil. Sivil bir anayasa yapılırsa, Askerî Danıştay zaten kaldırılacak. Ayrıca anayasadaki siyasi parti yasaklarının kapsamı daraltılacak. Dolayısıyla Siyasi Partiler Kanunu sivil anayasayla uyumsuz hale gelecek. Mesela bugünkü YÖK mevzuatının temeli de bugünkü Anayasa’nın 130 ve 131. maddeleridir. O maddeleri farklı bir YÖK anlayışına göre değiştirdiğinizde, bugünkü YÖK mevzuatı yürürlükte kalamayacak. Mesela sadece YÖK değil, Diyanet de bu şekilde kalmamalı.

Yerel yönetimlerin güçlendirilmesi sözkonusu olacak mı peki?
Olacak. Bu da kaçınılabilecek, savsaklanabilecek bir sorun değil. Hem Kürtlerin bu yönde ciddi talepleri var, hem de Türkiye’nin iyi idare edilmesinin icabı olarak bunu yapmak mecburiyetindeyiz. Aklı başında olan herkes, Türkiye’nin bu kadar merkeziyetçi bir sistemle yönetilmeyeceğini artık idrak etmiştir. Batı’nın en merkeziyetçi ülkesi Fransa’da bile bölge yönetimleri kuruldu. Yerel yönetimlerin yetkilerinin arttırılması Türkiye’nin mutlak bir ihtiyacıdır.

Sivil, demokratik bir anayasa, Başbakan’ın alkolle ilgili sözleriyle daha da endişeli hale gelen, kendilerine hayat tarzı dayatılacağından korkan insanlar için bir teminat olur mu
Anayasada, çoğulculuğa saygıyı ifade eden bölümler bir bakıma teminattır. Sivil, demokratik anayasa, bir hayat tarzı dayatmayı çok zor hale getirir. Umarım, alkolle ilgili yeni yönetmelik de bu haliyle yürürlüğe konmaz. Aşırı kısıtlayıcı hükümler içeriyor bu yönetmelik. Mesela 24 yaş sınırı nereden çıkıyor?

Nereden çıkıyor?
Dünya Sağlık Örgütü’nde 24 yaşa uzanan bir tanım olduğu söyleniyor ama... Bu metinleri ciddi olarak karşılaştırmak lazım! Çünkü bizim hukukumuzda 18 yaşını bitirmiş kişi tam hukuki ehliyeti haizdir, milyarlık sözleşmeler imzalayabilir. Tam cezai ehliyeti haizdir, hiçbir indirim olmadan cezasını görür. 18 yaşını bitirmiş kişi oy kullanır ve siyasi partilere üye olur. Şimdi alkolle ilgili 15-24 yaş arasında bir kategori ihdas edip, onların bulunması ihtimali olan yerlerde içki servisi yapılamayacak olması, son derece aşırı bir hükümdür. Bunlar hoş şeyler değil!..

neseduzel@gmail.com