Mehmet ALTAN - Prens Sabahattin kaç yıl ilerimizde

Prens Sabahattin kaç yıl ilerimizde?



“‘Prens Sabahattin, yerinden yönetimin gerekliliğini iddia ederken, sebep olarak da; bir vilayetteki idare usulünün diğer bir vilayette aynen uygulanmasının mümkün olamayacağını ileri sürmektedir.
Merkeziyetçi anlayış özgürlüğün kısıtlandığı, çoğunluğun azınlık tarafından baskı altında tutulup yönetildiği bir yapı olarak görülmektedir.
Prens Sabahattin’in Teşebbüs-i Şahsi ve Âdem-i Merkeziyet Cemiyeti’nin 1906 tarihli programına göre; yerinden yönetim sağlanacak, il genel meclis üyelerini halk seçecek ve merkezi yönetim de halkın seçtiği temsilcilerden oluşacaktı.
Yerel yöneticiler halkın nüfus dağılımı dikkate alınarak seçilecekti.
Bu fikirler ile devlette, âdem-i merkeziyet talep eden liberal düşünceye uygun bir yapı oluşturulmak istenmektedir.’
Prens Sabahattin kim?
1877 yılında doğup, 1948 yılında ölen...
Osmanlı İmparatorluğu’nun II. Meşrutiyet döneminde etkin olmuş ünlü bir siyasetçi ve düşünür.
Prens Sabahattin, ‘âdem-i merkeziyetçilik’ adını verdiği siyasi düşünceyi savundu.
Kendisi, İkinci Abdülhamid’in yeğeni (kız kardeşinin oğlu) idi, babası Damat Mahmut Paşa, eniştesi ile anlaşmazlığa düşünce, ülkeyi terk etti, Sabahattin Bey babası ile gittiği Avrupa’da Jön Türk muhalefetine katıldı.
Hanedandan olduğu için Batılılar onu ‘Prens’ olarak bilirler, sonra da bu unvanla anıldı. Ancak, Prens, fikirleri itibarıyla Jön Türklerin çoğundan ayrı düşmüştü.
Sonradan İttihat Terakki çizgisini belirleyecek olan merkeziyetçi anlayışa karşı, ‘âdem-i merkeziyetçiliği’ savunuyordu.
Fransa modeline karşı İngiltere modelini öneriyordu.
Anglo-Saksonların, özel teşebbüs ve yerinden yönetim modelinin Türkiye’yi (yani o zamanki Osmanlı) kurtaracağını iddia ediyordu. Siyasi çizgisini de, ilişkilerini de bu anlayış belirledi, İttihat ve Terakki’nin karşısında yer aldı.
***
Liberal görüşleri savunan Ahrar Fırkası’nı destekledi ve perde arkasından yönetti. Osmanlı Ahrar Fırkası, İkinci Meşrutiyet döneminde faaliyet gösteren ve 31 Mart olayında rol oynayan siyasi bir partiydi. Eylül 1907 ile Nisan 1908 arasında altı ay varlığını sürdürdü.
14 Eylül 1908’de, Prens Sabahattin’in önderliğinde ‘Teşebbüsü Şahsi ve Âdem-i Merkeziyet Cemiyeti’ çatısında örgütlenen liberal Jön Türk kanadı tarafından kuruldu.
Prens Sabahattin, kendisine önerilen parti başkanlığını kabul etmedi, ancak girişimi destekledi.
Fırkaya resmi bir başkan seçilmedi.
Parti programı, kurucu üye Nurettin Ferruh Bey tarafından hazırlandı.
Programın hazırlanmasında, Kont Léon Ostrorog yabancı parti programlarını tercüme ederek yardımcı oldu.
***
Parti 1908 seçimlerine katıldı, ancak İttihat ve Terakki Fırkası karşısında başarı gösteremedi, bu partiden gösterilen adaylar meclise giremediler.
İttihat ve Terakki karşıtı İkdam, Sabah, Yeni Gazete, Sada-ı Millet ve Servet-i Fünun gazeteleri, Ahrar Fırkası’nı desteklediler.
31 Mart Vakası, Ahrar Fırkası’nın sonu oldu.
Prens Sabahattin ve kurucu üye Ahmet Fazlı Bey divanı harpte yargılandı ve suçsuz bulunarak serbest bırakıldı.
Fırka üyelerinin bir kısmı yurt dışına
kaçtılar.
Nurettin Ferruh Bey 1910’da ülkeye döndü ve partinin feshedildiğini belirten bir bildiri yayımladı.
Partinin başlıca siyasi görüşleri liberalizm, girişim özgürlüğü, âdemi merkeziyet (yerel yönetimlere güç verilmesi, merkezi otoritenin sınırlanması) ve bireycilik olmuştur.
Ahrar, âdem-i merkeziyet görüşü nedeniyle bölücülükle suçlandı.
***
Prens Sabahattin, Osmanlı Hanedanına karşı olması ve Jön Türklerle birlikte çalışmasına rağmen 1924 yılında Osmanlı Hanedanı üyelerinin yurtdışına gönderilmesine ilişkin yasa gereğince Türkiye’yi terk etmek zorunda kaldı.
1948 yılında İsviçre’nin Neuchâtel kentinde öldü.
1952 yılında cenazesi Türkiye’ye getirilerek İstanbul’un Eyüp semtinde babasının yanına gömüldü.”
***
TBMM’de yapılan bütçe görüşmelerinin ardından bir kapanış konuşması yapan Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın:
“Ben belediyecilikten geldim.
Âdemimerkeziyetçiliği savunan birisiyim.
Ama âdemimerkeziyetçiliğin üç tanımı vardır.
Bir siyasi tanımıdır, iki idari tanımıdır, üç hizmet tanımıdır.
Biz siyasi tanımına karşıyız, idari tanımına da karşıyız, hizmet içerikli olanın yanındayız” dediğini duydum...
Prens Sabahattin’i ve Teşebbüs-i Şahsi ve Âdem-i Merkeziyet Cemiyeti’nin 1906 tarihli programını bu nedenle anımsadım...
Geçenlerde, “Prens Sabahattin bugün yaşasaydı, 100 yıl önce söylediklerinden dolayı başı belaya girerdi. Âdem-i merkeziyetçiliğin bir tabu olduğu bu ortamda partisi kesin kapatılırdı” demiştim...
Prens Sabahattin hala bizlerin ilerisinde...